Bối cảnh lịch sử

Các vị pharaon của nhà Ptolemaios đã được vị Tư tế tối cao của Ptah trao vương miện tại Memphis, Ai Cập, nhưng họ lại cư ngụ tại thành phố Alexandria với phần đông cư dân là người Hy Lạp và là một thành phố đa văn hóa, thành phố này được Alexandros Đại đế của Macedonia thành lập.[13][14][15][ghi chú 7] Họ nói tiếng Hy Lạp và cai trị Ai Cập như là các vị vua Hy Lạp thời kỳ Hy Lạp hóa, họ khước từ việc học ngôn ngữ bản địa của người Ai Cập.[16][17][18][ghi chú 6] Trái lại, Cleopatra lại có thể nói được nhiều ngôn ngữ khác nhau khi trưởng thành và người cai trị đầu tiên của nhà Ptolemaios học tiếng Ai Cập.[19][20][18][ghi chú 8] Bà còn có thể nói được tiếng Ethiopia, Trogodyte, Hebrew (hoặc tiếng Aram), tiếng Arab, một thứ tiếng Syria (có thể là Syriac), Media, Parthia và Latin, mặc dù vậy những người La Mã cùng thời với bà sẽ lại thích nói chuyện với bà bằng tiếng Hy Lạp mẹ đẻ của bà hơn.[20][18][21][ghi chú 9] Ngoài tiếng Hy Lạp, Ai Cập và Latin, những ngôn ngữ trên phản ánh khao khát của Cleopatra trong việc khôi phục lại những vùng đất ở Bắc Phi và Tây Á vốn đã từng thuộc về đế chế Ptolemaios.[22]

Người La Mã đã bắt đầu can thiệp vào Ai Cập từ trước khi triều đại của Cleopatra VII bắt đầu.[23][24][25] Khi Ptolemaios IX Lathyros qua đời vào cuối năm 81 TCN, ông được kế vị bởi người con gái Berenice III của mình.[26][27] Tuy nhiên, với việc phe đối lập trong triều đình hoàng gia chống lại ý tưởng về một vị Nữ vương trị vì duy nhất, Berenice III đã chấp nhận đồng trị vì và kết hôn với người anh họ và cũng là con ghẻ của bà, Ptolemaios XI Alexander II, sự dàn xếp này đã được nhà độc tài La Mã Sulla thực hiện.[26][27] Việc tiến hành các cuộc hôn nhân giữa anh chị em ruột mang tính loạn luân này của nhà Ptolemaios đã được mở đầu bởi Ptolemaios II với người chị gái Arsinoe II của ông.[28][29][30] Mặc dù là một tập tục lâu đời của hoàng gia Ai Cập, nó lại bị những người Hy Lạp đương thời coi là ghê tởm.[28][29][30] Tuy nhiên, vào triều đại của Cleopatra VII, nó được coi là một sự dàn xếp thông thường đối với các vị vua Ptolemaios.[28][29][30] Ptolemaios XI đã sát hại người vợ-mẹ kế của mình chỉ một thời gian ngắn sau đám cưới của họ vào năm 80 TCN, nhưng chính bản thân vị vua này đã bị hành quyết một cách công khai ngay sau đó trong một cuộc bạo loạn vốn là hậu quả của vụ ám sát.[26][31][32] Ptolemaios XI và thậm chí có lẽ là Ptolemaios IX hoặc Ptolemaios X Alexander I, đã đem Nhà Ptolemaios làm vật thế chấp cho các khoản vay của Roma, vì vậy người La Mã có đủ cơ sở pháp lý để tiếp quản Ai Cập, chư hầu của họ.[26][33][34] Tuy vậy, thay vào đó người La Mã đã chọn cách phân chia vương quốc Ptolemaios giữa những người con hoang của Ptolemaios IX, họ đã trao Cyprus cho Ptolemaios của Cyprus và Ai Cập cho Ptolemaios XII.[26][31]

Thời thơ ấu

Bức tượng theo phong cách Hy Lạp hóa của Ptolemaios XII Auletes, người cha của Cleopatra VII, nằm tại bảo tàng Louvre, Paris[35]

Cleopatra VII được sinh ra vào đầu năm 69 TCN, bà là con gái của vị pharaon nhà Ptolemaios Ptolemaios XII Auletes và một người mẹ không rõ danh tính[36][ghi chú 10] mà nhiều nguồn tài liệu cho là Cleopatra VI Tryphaena (cũng còn được biết đến như là Cleopatra V Tryphaena).[37][15][ghi chú 3] Tên của Cleopatra V (hoặc VI) Tryphaena không còn xuất hiện trong các văn kiện chính thức chỉ một vài tháng sau khi Cleopatra VII được sinh ra vào năm 69 TCN.[38][39] Ba người con sau của Ptolemaios XII đều được sinh ra trong hoàn cảnh người vợ của ông vắng mặt.[40][41] Cleopatra có hai người chị em gái, Berenice IV và Arsinoe IV cũng như hai người em trai, Ptolemaios XIII và Ptolemaios XIV.[42][43][44][ghi chú 11] Vị gia sư thời thơ ấu của bà là Philostratos, nhờ có ông mà bà đã học được nghệ thuật diễn thuyết và triết học Hy Lạp.[45] Theo Duane W. Roller và Joann Fletcher thì trong giai đoạn niên thiếu của mình, Cleopatra có lẽ đã học tập tại Musaeum, bao gồm cả thư viện Alexandria.[46][47]

Triều đại và cuộc sống lưu vong của Ptolemaios XII

Vào năm 65 TCN, vị quan giám sát Marcus Licinius Crassus đã tranh luận trước Viện nguyên lão La Mã rằng Roma nên xáp nhập Ai Cập, thế nhưng dự luật do người này đề xuất và một dự luật tương tự vào năm 63 TCN của quan bảo dân Servilius Rullus đều đã bị bác bỏ.[48][49] Ptolemaios XII đã ứng phó với mối đe dọa xáp nhập có thể sảy ra bằng cách biếu tặng các khoản tiền thưởng và những món quà xa hoa cho các chính khách La Mã hùng mạnh như là Pompey Vĩ đại trong chiến dịch của ông chống lại Mithridates VI của Pontos và cuối cùng là Julius Caesar sau khi trở thành chấp chính quan La Mã vào năm 59 TCN.[50][51][52][ghi chú 12] Tuy nhiên, sự hoang phí một cách bừa bãi của Ptolemaios XII đã khiến cho ông bị khánh kiệt và ông buộc phải vay nợ từ vị chủ ngân hàng La Mã Gaius Rabirius Postumus.[53][54][55]

Nhiều khả năng đây là một bức chân dung được vẽ sau khi qua đời của Nữ vương Cleopatra VII nhà Ptolemaios cùng với mái tóc đỏ và những nét đặc trưng trên khuôn mặt của bà, bà đội một vương miện hoàng gia và kẹp tóc nạm ngọc trai, bức tranh này có nguồn gốc từ thành phố La Mã Herculaneum, Ý, từ cuối thế kỷ thứ 1 TCN cho tới giữa thế kỷ thứ 1 [56][ghi chú 13]

Năm 58 TCN, người La Mã đã sáp nhập Cyprus và khiến cho người em trai của Ptolemaios XII là Ptolemaios của Cyprus bị buộc tội hải tặc, phải tự tử hơn là lưu đày suốt đời tới Paphos.[57][58][55][ghi chú 14] Ptolemaios XII đã giữ thái độ im lặng một cách công khai về cái chết của người em trai mình, một quyết định mà cùng với việc nhượng lại vùng lãnh thổ lâu đời của nhà Ptolemaios cho người La Mã đã hủy hoại sự tin tưởng của thần dân đối với ông, họ vốn đã tức giận với những chính sách kinh tế của ông từ trước đó.[57][59][60] Ptolemaios XII sau đó đã buộc phải rời khỏi Ai Cập để lưu vong, đầu tiên ông tới Rhodes, tiếp đó là Athens và cuối cùng là tới trang viên của vị tam hùng Pompey nằm trên ngọn đồi Alban gần Praeneste.[57][58][61][ghi chú 15] Ptolemaios XII đã dành gần một năm ở tại khu ngoại ô của Roma, có vẻ như người con gái 11 tuổi của ông là Cleopatra đã đi cùng với ông.[57][61][ghi chú 16] Berenice IV đã phái một đoàn sứ giả tới Roma để biện hộ sự cai trị của mình và phản đối việc phục vị cho cha mình là Ptolemaios XII, thế nhưng Ptolemaios đã thuê các sát thủ để sát hại những người đứng đầu đoàn sứ thần, một vụ việc được che đậy bởi những chính khách La Mã hùng mạnh vốn ủng hộ cho ông.[62][54][63][ghi chú 17] Khi Viện nguyên lão La Mã từ chối lời đề nghị của Ptolemaios XII về một đội quân hộ tống và những điều khoản để cho ông quay trở về Ai Cập, ông đã quyết định rời Roma vào cuối năm 57 TCN và lưu trú tại Ngôi đền Artemis ở Ephesus.[64][65][66]

Những người La Mã ủng hộ tài chính cho Ptolemaios XII vẫn quyết tâm khôi phục lại quyền lực cho ông.[67] Pompey đã thuyết phục Aulus Gabinius, vị tổng đốc La Mã của Syria, xâm lược Ai Cập và khôi phục lại Ptolemaios XII, đề nghị ông 10.000 talent cho sứ mệnh dự kiến này.[67][68][69] Bất chấp việc điều này khiến cho ông vi phạm bộ luật La Mã, Gabinius đã xâm lược Ai Cập vào mùa xuân năm 55 TCN bằng con đường đi qua xứ Judea của nhà Hasmonea, tại đó Hyrcanus II đã phái Antipater người Idumaea, cha của Herod Vĩ Đại, cung cấp cho người La Mã một đạo quân dẫn đường cùng với tiếp tế.[67][70] Dưới quyền chỉ huy của Gabinius còn có vị tướng kỵ binh trẻ tuổi Marcus Antonius, một người đã trở nên nổi tiếng sau khi ngăn cản Ptolemaios XII tàn sát các cư dân của Pelousion và giải cứu được thi hài của Archelaos, phu quân của Berenice IV, sau khi người này ngã xuống trong trận đánh và bảo đảm cho Archelaos được an táng theo đúng địa vị hoàng gia của mình.[71][72] Cleopatra, lúc này 14 tuổi, sẽ đi cùng với đoàn viễn chinh La Mã đến Ai Cập; Nhiều năm sau đó Marcus Antonius đã nói rằng ông yêu bà ngay từ thời điểm đó.[71][73]

Gabinius đã bị đưa ra xét xử ở Roma vì tội lạm dụng quyền lực của mình, tuy lần này được tha bổng, nhưng trong lần xét xử thứ hai của mình vì tội nhận hối lộ thì Gabinius đã bị xử lưu đày, Gabinius chỉ được triệu hồi bảy năm sau đó vào năm 48 TCN bởi Julius Caesar.[74][75] Crassus đã lên thay thế làm tổng đốc của Syria và được mở rộng quyền chỉ huy tỉnh của mình cho tới tận Ai Cập, thế nhưng Crassus đã bị người Parthia giết chết trong trận Carrhae vào năm 53 TCN.[74][76] Ptolemaios XII sau khi giành lại được quyền lực đã cho hành quyết Berenice cùng với những người giàu có đã ủng hộ cho bà ta rồi chiếm đoạt của cải của họ.[77][78][79] Vị quốc vương Ai Cập đã cho phép những binh sĩ đồn trú La Mã của Gabinius mà phần lớn là người gốc German và Gaul—các Gabiniani—quấy nhiễu người dân trên các đường phố của Alexandria và phong cho người ủng hộ tài chính La Mã lâu năm của mình là Rabirius Postumus làm trưởng quan tài chính của ông.[77][80][81][ghi chú 18] Rabirius Postumus đã không thể thu hồi được toàn bộ số nợ của Ptolemaios XII vào lúc vị vua này qua đời, do đó nó được chuyển qua cho những người kế vị của ông là Cleopatra VII và Ptolemaios XIII.[82][75]Trong vòng một năm, Rabirius Postumus đã bị đặt dưới sự giam giữ phòng ngừa và được đưa quay trở về Roma sau khi mạng sống của ông bị đe dọa vì làm cạn kiệt các nguồn tài nguyên của Ai Cập.[82][83][79][ghi chú 19] Bất chấp những vấn đề này, Ptolemaios XII, người vốn qua đời vì nguyên nhân tự nhiên, đã để lại một di chúc mà trong đó lựa chọn Cleopatra VII và Ptolemaios XIII làm những người đồng kế vị của ông, đồng thời giám sát các dự án xây dựng quan trọng như là ngôi đền Edfu và ngôi đền Dendera và làm ổn định lại nền kinh tế.[84][83][85][ghi chú 20] Vào ngày 31 tháng 5 năm 52 TCN, Cleopatra đã được phong làm nhiếp chính cho Ptolemaios XII theo như được chỉ ra bởi một dòng chữ khắc trong ngôi đền Hathor tại Dendera.[86][87][88][ghi chú 21]

Kế vị ngai vàng

Ptolemaios XII đã qua đời vào thời điểm trước ngày 22 tháng 3 năm 51 TCN, khi đó Cleopatra, trong hành động đầu tiên khi là Nữ vương, đã bắt đầu chuyến hành trình của bà tới Hermonthis, gần Thebes, để thiết lập một con bò thiêng Buchis mới, mà vốn được thờ cúng như là một vật trung gian cho vị thần Montu trong tôn giáo Ai Cập cổ đại.[5][89][90][ghi chú 22] Cleopatra đã phải đối mặt với nhiều vấn đề cấp bách và tình trạng khẩn cấp chỉ một thời gian ngắn sau khi kế vị. Chúng bao gồm nạn đói do hạn hán và mực nước lũ thấp của sông Nil, những hành vi coi thường luật pháp do lực lượng Gabiniani chủ mưu, họ vốn là những người lính La Mã được Gabinius để lại để đồn trú Ai Cập nhưng lúc này đang thất nghiệp và đã bị đồng hóa.[91][92] Thừa hưởng các khoản nợ của người cha, Cleopatra cũng còn nợ cộng hòa La Mã 17,5 triệu drachma.[93]

Năm 50 TCN, Marcus Calpurnius Bibulus, cựu chấp chính quan của Syria, đã phái hai người con trai cả của mình tới Ai Cập, nhiều khả năng là để thương lượng với lực lượng Gabiniani và tuyển mộ họ làm binh sĩ trong lúc đang phải phòng thủ Syria một cách tuyệt vọng để chống lại người Parthia.[94] Tuy nhiên, lực lượng Gabiniani đã tra tấn và sát hại cả hai, có lẽ là cùng với sự giúp đỡ bí mật từ một vị quan lại cấp cao trong triều đình của Cleopatra.[94][95] Cleopatra đã đưa các thủ phạm tới chỗ Bibulus như là tù nhân để ông trừng phạt nhưng Bibulus đã gửi họ quay trở lại chỗ Cleopatra và trừng phạt bà vì đã can thiệp vào những vấn đề mà đáng lẽ ra phải được xử lý bởi Viện nguyên lão La Mã.[96][95] Bibulus đã đứng về phía Pompey trong cuộc nội chiến của Caesar, trong cuộc chiến tranh này Bibulus được giao trọng trách ngăn cản hạm đội của Caesar cập bến ở Hy Lạp, một nhiệm vụ mà ông đã thất bại và sau cùng đã cho phép Julius Caesar tới được Ai Cập để truy đuổi Pompey.[96]

Vào ngày 29 tháng 8 năm 51 TCN, các văn kiện chính thức đã bắt đầu ghi lại Cleopatra với vai trò là người cai trị duy nhất, bằng chứng này cho thấy rằng bà đã loại bỏ người em trai Ptolemaios XIII như là người đồng cai trị.[93][95][97] Tuy nhiên, Ptolemaios XIII vẫn có được những đồng minh hùng mạnh, đáng chú ý nhất là viên thái giám Potheinos, người gia sư thời thơ ấu của ông, nhiếp chính và là người quản lý tài sản của ông.[98][92][99] Những thành viên khác tham gia vào âm mưu chống lại Cleopatra bao gồm Achillas, một tướng lĩnh quân đội nổi tiếng, Theodotos của Chios, một gia sư khác của Ptolemaios XIII.[98][100]Cleopatra dường như đã cố gắng thiết lập một liên minh trong thời gian ngắn với người em trai Ptolemaios XIV, nhưng vào mùa thu năm 50 TCN Ptolemaios XIII đã chiếm được thế thượng phong trong cuộc xung đột giữa họ và bắt đầu ký các văn kiện với tên của mình trước tên của người chị gái ông, tiếp theo đó là việc thiết lập năm trị vì đầu tiên của ông vào năm 49 TCN.[5][101][102][ghi chú 23]

Vụ ám sát Pompey

Một bức tượng bán thân La Mã của Pompey Vĩ Đại được tạo ra dưới triều đại của Augustus (27 TCN – 14), một bản sao của bức tượng gốc được làm trong khoảng từ năm 70–60 TCN, Bảo tàng khảo cổ học quốc gia Venice, Italy

Vào mùa hè năm 49 TCN, Cleopatra và lực lượng của bà vẫn còn đang chiến đấu chống lại Ptolemaios XIII bên trong thành phố Alexandria khi người con trai của Pompey là Gnaeus Pompeius đến và tìm kiếm sự trợ giúp về mặt quân sự thay mặt cho người cha của mình.[101] Sau khi quay trở về Ý từ cuộc chiến tranh ở Gaul và vượt qua sông Rubicon vào tháng 1 năm 49 TCN, Caesar đã buộc Pompey cùng với những người ủng hộ phải bỏ chạy tới Hy Lạp trong một cuộc nội chiến La Mã.[103][104] Có lẽ trong sắc lệnh chung cuối cùng của họ, cả Cleopatra và Ptolemaios XIII đều đã đồng ý lời yêu cầu của Gnaeus Pompeius và viện trợ cho cha mình 60 tàu cùng 500 quân, bao gồm cả lực lượng Gabiniani, một động thái mà đã giúp xóa bỏ một vài khoản nợ đối với Roma.[103][105] Thất bại trong cuộc chiến chống lại người em trai của mình, Cleopatra đã buộc phải chạy trốn khỏi Alexandria và rút lui về vùng đất Thebes.[106][107][108] Vào mùa xuân năm 48 TCN, Cleopatra đã đi đến Syria cùng với người em gái Arsinoe IV của bà để tập hợp một đạo quân xâm lược mà sẽ tiến về Ai Cập.[109][102][110] Bà đã quay trở về cùng với một đạo quân, nhưng đường tiến quân trở về Alexandria của bà đã bị chặn lại bởi lực lượng của người em trai, bao gồm cả một số Gabiniani được huy động để chiến đấu chống lại bà, vì vậy bà đã hạ trại bên ngoài thành phố Pelousion ở phía đông khu vực châu thổ sông Nile.[111][102][112]

Ở Hy Lạp, Caesar và Pompey giao chiến với nhau tại trận Pharsalus mang tính quyết định vào ngày 9 tháng 8 năm 48 TCN. Phần lớn đạo quân của Pompey đã bị tiêu diệt trong trận chiến này trong khi số còn lại phải tháo chạy tới Tyros, Liban.[111][113][114][ghi chú 24] Vốn có mối quan hệ thân thiết với nhà Ptolemaios, Pompey cuối cùng đã quyết định đến Ai Cập trú ẩn, tại đó ông có thể bổ sung cho lực lượng của mình.[115][114][112][ghi chú 25] Tuy nhiên, các cố vấn của Ptolemaios XIII đã lo sợ ý định của Pompey về việc sử dụng Ai Cập làm căn cứ quyền lực của bản thân trong một cuộc nội chiến La Mã kéo dài.[115][116][117] Trong một âm mưu được lên kế hoạch bởi viên thái giám Theodotos, Pompey sau khi được gửi thư mời đã mắc mưu mà đi thuyền tới gần Pelousion, chỉ để bị phục kích và đâm chết vào ngày 28 tháng 9 năm 48 TCN.[115][113][118][ghi chú 26] Ptolemaios XIII tin rằng mình đã chứng minh được khả năng của bản thân và đồng thời cố gắng xoa dịu tình hình bằng cách gửi cái đầu được ướp của Pompey tới cho Caesar, người đã đặt chân đến Alexandria vào đầu tháng 10 và chọn cung điện hoàng gia làm chỗ trú ngụ.[119][120][121][ghi chú 26] Caesar đã bày tỏ sự thương tiếc và bất bình về việc sát hại Pompey, ông cũng kêu gọi Ptolemaios XIII và Cleopatra VII giải tán lực lượng của họ và hòa giải với nhau.[119][122][121][ghi chú 27]

Quan hệ tình cảm với Julius Caesar

Ptolemaios XIII đã tới Alexandria ở cương vị chỉ huy đạo quân của mình, trong sự thách thức rõ ràng đối với yêu cầu của Caesar rằng ông phải giải tán quân đội và để lại đạo quân của mình trước khi đến.[123][124]Cleopatra ban đầu đã phái sử giả tới chỗ Caesar, nhưng khi được nghe kể lại rằng Caesar có sở thích quan hệ tình ái với những phụ Nữ vương gia, bà đã đến Alexandria để đích thân gặp ông.[123][125][124] Sử gia Cassius Dio ghi lại rằng bà đơn giản đã làm như vậy mà không báo cho người em trai của mình, bà đã ăn mặc hấp dẫn và quyến rũ chính khách người La Mã bằng trí thông minh của mình.[123][126][127] Plutarch thì lại cung cấp một câu chuyện hoàn toàn khác biệt và có lẽ mang tính thần thoại mà cho rằng bà được quấn bên trong một tấm thảm trải giường và được mang lén vào trong cung điện để gặp Caesar.[123][128][129][ghi chú 28]

Chân dung Tusculum, một bức tượng La Mã cùng thời của Julius Caesar nằm tại bảo tàng khảo cổ học quốc gia ở Turin, Italy

Khi Ptolemaios XIII nhận ra rằng chị gái của mình đang sống như vợ chồng với Caesar trong cung điện, ông đã cố gắng kích động cư dân của Alexandria tiến hành nổi loạn nhưng không may bị Caesar bắt giữ. Caesar đã sử dụng các kỹ năng hùng biện của mình để trấn an đám đông nổi loạn.[130][131][132] Caesar sau đó đưa Cleopatra VII và Ptolemaios XIII ra trước hội đồng Alexandria, tại đó Caesar đã công khai bản di chúc được viết lại của Ptolemaios XII—do Pompey nắm giữ trước đây —mà chỉ định Cleopatra và Ptolemaios XIII là những người đồng kế vị.[133][131][125][ghi chú 29] Caesar sau đó đã cố gắng để sắp đặt cho hai người em ruột khác của bà là Arsinoe IV và Ptolemaios XIV làm đồng cai trị của Cyprus, qua đó không chỉ loại bỏ những đối thủ cạnh tranh tiềm năng đối với ngai vàng Ai Cập mà còn xoa dịu được các thần dân của nhà Ptolemaios vốn vẫn còn cảm thấy chua xót vì để mất Cyprus vào tay người La Mã trong năm 58 TCN.[134][131][135][ghi chú 29]

Potheinos, đánh giá rằng bản giao kèo này thực sự đã thiên vị Cleopatra hơn Ptolemaios XIII và rằng đạo quân 20.000 người của vị vua này, bao gồm cả lực lượng Gabiniani, nhiều khả năng có thể đánh bại được đạo quân 4.000 người không được hỗ trợ của Caesar. Chính vì thế, Potheinos đã lệnh cho Achillas đưa lực lượng của họ tới Alexandria để tấn công cả Caesar và Cleopatra.[134][131][136][ghi chú 30] Hệ quả là cuộc vây hãm cung điện với Caesar và Cleopatra bị mắc kẹt cùng nhau ở bên trong đã kéo dài cho tới tận năm 47 TCN.[137][122][138][ghi chú 31] Sau khi Caesar xử tử Potheinos thành công, Arsinoe IV tham gia với Achillas và được tôn lên làm Nữ vương, nhưng ngay sau đó vị gia sư của bà là Ganymedes đã giết Achillas và thay thế tư lênh.[139][140][141][ghi chú 32] Để Ptolemaios XIII, một người đang bị giam cầm, có thể gia nhập vào quân đội của Arsinoe IV, Ganymedes đã đánh lừa Caesar bằng cách yêu cầu Ptolemaios XIII làm người đàm phán giữa hai bên.[139][142][143]

Julius Caesar gặp Cleopatra, diễn tả dựa theo câu chuyện bà cuộn mình trong tấm thảm, được vẽ bởi Jean-Léon Gérôme

Vào khoảng thời gian giữa tháng 1 và tháng 3 năm 47 TCN, quân tiếp viện của Caesar dưới sự lãnh đạo của Mithridates của Pergamon và Antipater người Idumaea đã đến nơi.[139][122][144][ghi chú 33] Ptolemaios XIII và Arsinoe IV đã rút quân tới sông Nil, tại đó Caesar đã tấn công họ. Ptolemaios XIII đã cố gắng bỏ chạy bằng thuyền nhưng nó bị lật úp và chết đuối.[145][122][146][ghi chú 34] Ganymedes có lẽ đã bị giết trong trận đánh, Theodotos đã bị Marcus Brutus tóm được ở châu Á nhiều năm sau đó và bị hành quyết, trong khi đó Arsinoe IV đã bị buộc phải diễu hành trong lễ khải hoàn của Caesar ở Roma trước khi bị lưu đày tới đền Artemis tại Ephesus.[147][148][149] Cleopatra rõ ràng là đã vắng mặt trong những sự kiện này và ở lại cung điện, rất có thể bởi vì bà đang mang thai người con của Caesar kể từ tháng 9 năm 47 TCN.[150][151][152]

Nhiệm kỳ làm chấp chính quan của Caesar đã hết hạn vào cuối năm 48 TCN.[147] Tuy nhiên, vị tướng Marcus Antonius của ông đã giúp đảm bảo cho Caesar được bầu làm độc tài trong thời hạn là một năm, cho tới tháng 10 năm 47 TCN, nó cho phép Caesar có quyền lực hợp pháp để giải quyết những tranh chấp triều đại ở Ai Cập.[147] Để tránh lập lại sai lầm của Berenice IV trong việc chỉ có duy nhất một Nữ vương cai trị, Caesar đã lựa chọn Ptolemaios XIV mới 12 tuổi làm người đồng cai trị với Cleopatra VII đã 22 tuổi trong một cuộc hôn nhân bình thường giữa hai chị em ruột, nhưng Cleopatra vẫn bí mật tiếp tục sống với Caesar.[153][122][144][ghi chú 35] Niên đại chính xác cho việc Cyprus quay trở lại dưới sự kiểm soát của bà chưa được biết rõ, mặc dù vậy bà đã có một tổng đốc tại đó vào năm 42 TCN.[154][144]

Caesar được cho là đã tham gia vào một chuyến du hành bằng thuyền trên sông Nil cùng với Cleopatra và tham quan các di tích,[122][155][156] mặc dù đây có thể là một câu chuyện lãng mạn mà phản ánh xu hướng của những người La Mã giàu có sau này và không phải là một sự kiện lịch sử có thật.[157] Sử gia Suetonius đã cung cấp nhiều chi tiết đáng chú ý về chuyến đi này, bao gồm việc sử dụng một chiếc thuyền thalamegos được xây dựng đầu tiên bởi Ptolemaios IV, nó có chiều dài 300 foot (91 m) và cao 80 foot (24 m), khi được hoàn thiện nó gồm các căn phòng ăn, những phòng nghi lễ, các điện thờ thiêng lêng và những lối đi dạo dọc theo hai bong tàu giống như là một biệt thự nổi.[157][158] Caesar có thể đã có một sự thích thú đối chuyến du hành sông Nil này nhờ vào sự đam mê của ông đối với địa lý; ông đã đọc rất kỹ các tác phẩm của Eratosthenes và Pytheas và có lẽ muốn khám phá đầu nguồn của dòng sông này, thế nhưng họ đã quay trở lại trước khi đến được Ethiopia.[159][160]

Caesar đã rời Ai Cập vào khoảng tháng 4 năm 47 TCN, được cho là để đương đầu với con trai của vua Mithridates Đại đế là Pharnaces II của Pontos, người đang gây nên sự bất ổn cho Roma ở Anatolia.[161] Có khẳ năng rằng, Caesar đã cưới một người phụ nữ La Mã nổi tiếng tên là Calpurnia, đồng thời muốn tránh bị bắt gặp cùng với Cleopatra khi mà bà đã sinh một người con trai cho ông.[161][155] Ông đã để lại ba quân đoàn ở Ai Cập, sau này tăng lên thành bốn, dưới sự chỉ huy của một nô lệ được giải phóng tên là Rufio, để bảo đảm địa vị mỏng manh của Cleopatra, những cũng có lẽ là để giữ cho các hành động của bà dưới sự kiểm soát.[161][162][163]

Cleopatra và con trai Caesarion tại Đền Dendera

Caesarion, người con trai được cho là của Cleopatra với Caesar, được sinh ra vào ngày 23 tháng 6 năm 47 TCN và ban đầu được đặt tên là "Pharaon Caesar" theo như những gì được lưu giữ lại trên một tấm bia đá tại Serapeion ở Memphis.[164][122][165][ghi chú 36] Có lẽ do cuộc hôn nhân với Calpurnia vẫn không đem lại người con nào cho nên Caesar đã giữ sự im lặng một cách công khai về Caesarion (nhưng có lẽ đã chấp nhận tư cách làm cha của mình trong bí mật).[166][ghi chú 37] Mặt khác, Cleopatra đã đưa ra những tuyên bố chính thức được lặp đi lặp lại về huyết thống của Caesarion, với Caesar là người cha.[166][167][168]

Một bức tượng Ai Cập của một Nữ vương nhà Ptolemaios, có thể là Cleopatra VII, 50–30 TCN, bảo tàng Brooklyn

Cleopatra VII và vị vua đồng trị vì hư danh của bà là Ptolemaios XIV đã tới thăm Roma vào khoảng thời gian cuối năm 46 TCN, có lẽ là không có Caesarion, và được đưa tới ở biệt thự của Caesar ở bên trong Horti Caesaris.[169][165][170][ghi chú 38] Giống như với người cha Ptolemaios XII của họ, Julius Caesar đã trao tặng địa vị hợp pháp 'Người bạn và đồng minh của nhân dân La Mã' cho cả Cleopatra VII và Ptolemaios XIV (tiếng Latinh: socius et amicus populi Romani), vốn dành cho các vị vua chư hầu trung thành với Roma.[171][172][173] Trong số những người khách đến thăm Cleopatra tại biệt thự của Caesar ở phía bên kia sông Tiber có cả vị nguyên lão Cicero, người đã nhận xét bà là người kiêu ngạo.[174][175] Sosigenes của Alexandria, một thành viên thuộc triều đình của Cleopatra, đã giúp đỡ Caesar trong việc tính toán cho bộ lịch Julius mới, mà có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 45 TCN.[176][177][178] Ngôi đền Venus Genetrix, mà được xây dựng trong Chợ Caesar vào ngày 25 tháng 9 năm 46 TCN, có chứa một bức tượng bằng vàng của Cleopatra (nó được đặt ở đó ít nhất là cho đến thế kỷ thứ 3 TCN), liên kết người mẹ của người con trai của Caesar trực tiếp với nữ thần Venus, tổ mẫu của người La Mã.[179][177][180] Bức tượng này cũng còn liên kết nữ thần Isis với Tôn giáo La Mã một cách khéo léo.[174]

Sự hiện diện của Cleopatra ở Roma rất có thể đã có một tác động đến những sự kiện của lễ hội Lupercalia diễn ra một tháng trước vụ ám sát Caesar.[181][182] Marcus Antonius đã có ý đội vương miện lên đầu của Caesar, nhưng Caesar đã từ chối, đây rất có thể là một việc làm mang tính dàn dựng, có lẽ là để đánh giá tâm trạng của công chúng La Mã về việc chấp nhận vương quyền theo phong cách Hy Lạp hóa.[181][182] Cicero, vốn có mặt tại lễ hội này, đã hỏi một cách chế nhạo về nguồn gốc của chiếc vương miện này, một sự ám chỉ rõ ràng tới vị Nữ vương nhà Ptolemaios mà ông ghét cay ghét đắng.[181][182] Caesar đã bị ám sát vào 15 tháng 3 năm 44 TCN, nhưng Cleopatra đã ở lại Roma cho tới tận khoảng giữa tháng 4, với hy vọng hão huyền về việc Caesarion được công nhận là người thừa kế của Caesar.[183][184][185] Tuy nhiên, di chúc của Caesar đã ghi rõ rằng người cháu Octavianus là người thừa kế của mình và Octavianus đã đến Ý vào cùng khoảng thời điểm Cleopatra quyết định khởi hành về Ai Cập.[183][184][186] Một vài tháng sau, Cleopatra đã hạ độc thủ giết hại người em trai và cũng là người đồng trị vì Ptolemaios XIV và thay thế ông bằng Caesarion.[187][188][168][ghi chú 39]

Trong cuộc Nội chiến La Mã

Cổng Cleopatra ở Tarsos (Tarsus, Mersin, Thổ Nhĩ Kỳ), địa điểm nơi bà gặp mặt Marcus Antonius vào năm 41 TCN.[189]

Octavianus, Marcus Antonius và Lepidus đã thành lập Chế độ Tam Hùng lần thứ Hai vào năm 43 TCN, trong đó mỗi người trong số họ được bầu với nhiệm kỳ 5 năm để khôi phục lại trật tự của nền cộng hòa và đưa những kẻ ám sát Caesar ra xét xử.[190][191] Cleopatra đã nhận được thư từ cả Gaius Cassius Longinus, một trong những người đã ám sát Caesar và Publius Cornelius Dolabella, cựu chấp chính quan của Syria và là một người ủng hộ trung thành của Caesar, yêu cầu hỗ trợ về mặt quân sự.[190] Bà đã quyết định viết cho Cassius một bức thư cùng với lời bào chữa rằng vương quốc của bà đang phải đối mặt với quá nhiều vấn đề nội bộ trong khi đó lại phái bốn quân đoàn được Caesar để lại ở Ai Cập tới cho Dolabella.[190][192] Tuy nhiên, những quân đoàn này đã bị Cassius đoạt mất ở Palestine.[190][192] Trong lúc Serapion, tổng đốc của Cleopatra ở Cyprus, đem cả tàu thuyền đào ngũ sang phe Cassius, Cleopatra đã đưa hạm đội của bà tới Hy Lạp để đích thân giúp đỡ Octavianus và Antonius, thế nhưng hạm đội của bà đã bị hư hỏng nặng trong một cơn bão ở Địa Trung Hải và bà đã đến quá muộn để có thể tham chiến.[190][193] Vào mùa thu năm 42 TCN, Antonius đã đánh bại lực lượng của những người ám sát Caesar tại trận Philippi ở Hy Lạp, khiến cho Cassius và Marcus Junius Brutus phải tự sát.[190][194]

Đến cuối năm 42 TCN, Octavianus đã giành quyền kiểm soát đối với phần lớn nửa phía Tây của cộng hòa La Mã và Antonius là nửa phía đông, còn Lepidus thì gần như chỉ còn là thứ yếu.[195] Vào mùa hè năm 41 TCN, Antonius đã thiết lập tổng hành dinh tại Tarsos ở Anatolia và gửi một số bức thư triệu tập Cleopatra tới đó, ban đầu bà đã từ chối cho tới khi vị sứ giả của Antonius là Quintus Dellius thuyết phục bà đến.[196][197] Cuộc gặp mặt này đã cho phép Cleopatra làm sáng tỏ sự hiểu lầm rằng bà đã ủng hộ cho Cassius trong cuộc nội chiến và giải quyết vấn đề trao đổi lãnh thổ ở vùng Cận Đông, nhưng Antonius rõ ràng cũng khao khát thiết lập một mối quan hệ cá nhân và lãng mạn với Nữ vương.[198][197] Cleopatra đã đi thuyền ngược dòng sông Kydnos tới Tarsos trong chiếc thalamegos của bà, bà mời Antonius cùng với các sĩ quan của ông tham gia vào những bữa tiệc xa hoa trong hai đêm trên boong tàu của mình.[199][200] Cleopatra đã cố gắng để tự minh oan cho việc bà bị coi như là một người ủng hộ của Cassius với lý lẽ rằng bà thực sự đã cố gắng giúp đỡ Dolabella ở Syria, đồng thời thuyết phục Antonius hành quyết người em gái Arsinoe IV đang bị lưu đày tại Ephesus.[201][202]Viên cựu tổng đốc ở Cyprus của Cleopatra cũng đã bị giao lại cho bà để xử tử.[201][203]

Cuộc tình với Marcus Antonius

Một bức tượng bán thân La Mã của chấp chính quan và tam hùng Marcus Antonius, Bảo tàng Vatican

Cleopatra đã mời Antonius đến Ai Cập trước khi rời khỏi Tarsos, điều này đã khiến cho Antonius đến thăm Alexandria vào tháng 11 năm 41 TCN.[201][204] Antonius đã được cư dân của Alexandria chào đón nồng nhiệt vì những hành động anh hùng của ông trong việc khôi phục lại quyền lực cho Ptolemaios XII trước đây và đến Ai Cập mà không có một đạo quân chiếm đóng nào giống như Caesar đã làm.[205][206] Ở Ai Cập, Antonius đã tiếp tục tận hưởng lối sống hoàng gia xa hoa mà ông đã từng chứng kiến trên boong con thuyền đậu tại Tarsos của Cleopatra.[207][203] Ông cũng đã ra lệnh cho các cấp dưới của mình như là Publius Ventidius Bassus, đánh đuổi người Parthia khỏi Anatolia và Syria.[206][208][209][ghi chú 40]

Cleopatra đã cẩn thận lựa chọn Antonius làm người tình của mình để sinh thêm những người thừa kế khác cho bà, vì ông được coi là nhân vật La Mã quyền lực nhất sau cái chết của Caesar.[210] Với quyền lực của một tam hùng, Antonius còn có đủ thẩm uyền để khôi phục lại những vùng đất cũ của nhà Ptolemaios, mà hiện đang nằm trong tay của người La Mã, cho Cleopatra.[211][212] Một điều rõ ràng là cả Cilicia và Síp đều đã nằm dưới sự kiểm soát của Cleopatra vào thời điểm 19 tháng 11 năm 38 TCN, cho nên việc chuyển giao này có thể đã diễn ra từ trước đó vào mùa đông năm 41–40 TCN, trong thời gian bà ở cùng với Antonius.[211]

Vào mùa xuân năm 40 TCN, Marcus Antonius đã rời Ai Cập do bởi những rắc rối ở Syria, tại đó vị tổng đốc Lucius Decidius Saxa đã bị giết chết và quân đội của người này đã bị Quintus Labienus chiếm giữ, một người vốn là một sĩ quan cũ của Cassius và lúc này đang phục vụ dưới trướng đế quốc Parthia.[213] Cleopatra đã cấp cho Antonius 200 tàu phục vụ cho cuộc chiến và chúng đóng vai trò như là khoản thanh toán cho các vùng lãnh thổ mới đoạt được của bà.[213] Bà sẽ không gặp lại Antonius cho tới tận năm 37 TCN, thế nhưng bà vẫn giữ quan hệ thư từ với ông và có dấu hiệu cho thấy rằng bà đã cài đặt gián điệp trong doanh trại của ông.[213] Vào cuối năm 40 TCN, Cleopatra đã sinh hạ một cặp song sinh, một con trai tên là Alexandros Helios và một người con gái tên là Cleopatra Selene II, cả hai đều được Antonius thừa nhận là con của ông.[214][215] Helios (mặt trời) và Selene (mặt trăng), là biểu tượng của một kỷ nguyên mới của sự hồi sinh xã hội,[216] cũng như là một dấu hiệu cho thấy Cleopatra đã hy vọng Antonius sẽ tái lập được các kỳ công của Alexandros Đại đế bằng việc chinh phục Ba Tư.[206]

Chiến dịch Parthia của Marcus Antonius ở phía đông đã bị gián đoạn bởi những sự kiện của cuộc chiến tranh Perusine (41–40 TCN), khởi đầu bởi người vợ đầy tham vọng của chính ông, Fulvia, với hy vọng chống lại Octavianus và biến chồng mình trở thành nhà lãnh đạo duy nhất của Roma.[216][217] Có giả thuyết cho rằng Fulvia muốn tách Antonius ra khỏi Cleopatra, thế nhưng cuộc chiến này đã sảy ra ở Ý ngay cả trước khi Cleopatra gặp mặt Antonius tại Tarsos.[218] Fulvia và người em trai của Antonius là Lucius Antonius cuối cùng đã bị Octavianus vây hãm tại Perusia (ngày nay là Perugia, Ý) và tiếp theo đó họ bị trục xuất khỏi Ý, sau đó Fulvia qua đời tại Sikyon ở Hy Lạp trong khi đang cố gắng tới chỗ Antonius.[219] Cái chết đột ngột của bà đã dẫn tới một sự hòa giải giữa Octavianus và Antonius tại Brundisium ở Ý vào tháng 9 năm 40 TCN.[219][206] Mặc dù hiệp định ký kết tại Brundisium đã củng cố sự kiểm soát của Antonius đối với các tỉnh của cộng hòa La Mã nằm ở phía đông biển Ionia, nó cũng quy định rằng ông phải nhượng lại Italia, Hispania và Gaul cũng như kết hôn với chị gái của Octavianus là Octavia Trẻ, một đối thủ tiềm tàng của Cleopatra.[220][221]

Antonius và Cleopatra, được vẽ bởi Lawrence Alma-Tadema

Vào tháng 12 năm 40 TCN, Cleopatra đã tiếp đón Herod I (Vĩ đại) ở Alexandria như là một vị khách không mời và là một người lánh nạn, người đã chạy trốn khỏi Judea do tình hình hỗn loạn tại đó.[222] Herod đã từng được Marcus Antonius đưa lên làm tetrarch ("tứ đầu") tại đó thế nhưng giữa Herod và Antigonos II Mattathias thuộc triều đại Hasmonea lâu đời lại sớm xung đột.[222] Antigonos đã bỏ tù anh trai của Herod và cũng là một tetrarch, Phasael, người đã bị hành quyết trong lúc Herod đang bỏ trốn tới triều đình của Cleopatra.[222] Cleopatra tỏ ý muốn sẽ hỗ trợ Herod bằng biện pháp quân sự thế nhưng Herod từ chối và đi tới Roma, nơi ông được hai tam hùng Octavianus và Marcus Antonius đã bổ nhiệm làm vua của Judea.[223][224] Hành động này đã đặt Herod vào một tình thế đối đầu với Cleopatra, bà vốn có khao khát phục hồi lại những vùng lãnh thổ cũ của nhà Ptolemaios mà vương quốc Herod cũng nằm trong đó.[223]

Các mối quan hệ giữa Marcus Antonius và Cleopatra có lẽ đã xấu đi khi mà ông không chỉ cưới Octavia, mà còn sinh với bà hai người con, Antonia Già vào năm 39 TCN và Antonia Nhỏ vào năm 36 TCN, không những vậy ông còn di chuyển đại bản doanh tới Athens.[225] Tuy nhiên, địa vị của Cleopatra ở Ai Cập đã an toàn.[206] Địch thủ Herod của bà lúc này đang bận rộn với một cuộc nội chiến ở Judea mà đòi hỏi sự hỗ trợ lớn về mặt quân sự của người La Mã, nhưng lại không nhận được gì từ Cleopatra.[225] Bởi vì quyền lực bộ ba tam hùng của Marcus Antonius và Octavianus hết hạn vào ngày 1 tháng 1 năm 37 TCN, cho nên Octavia đã dàn xếp một cuộc gặp gỡ tại Tarentum, tại đó chế độ tam hùng đã chính thức được kéo dài tới năm 33 TCN.[226] Cùng với hai quân đoàn được Octavianus nhượng lại và một nghìn binh sĩ khác được mượn bởi Octavia, Marcus Antonius đã di chuyển tới Antioch, tại đây ông đã tiến hành chuẩn bị cho cuộc chiến tranh chống lại người Parthia.[227]

Antonius đã triệu Cleopatra đến Antioch để thảo luận các vấn đề cấp thiết như là vương quốc của Herod và sự hỗ trợ về tài chính cho chiến dịch Parthia của ông.[227][228] Cleopatra đã đưa cặp sinh đôi của bà lúc này đã 3 tuổi tới Antioch, tại đó Marcus Antonius đã được gặp họ lần đầu tiên và cũng tại nơi này họ có thể đã được nhận các tên hiệu đầu tiên là Helios và Selene như là một phần trong những kế hoạch tham vọng dành cho tương lai của Antonius và Cleopatra.[229][230] Để ổn định lại phía đông, Antonius không chỉ mở rộng lãnh thổ của Cleopatra,[228] mà còn thiết lập những vương triều trị vì mới và các vị vua chư hầu mà sẽ trung thành với ông, tuy vậy cuối cùng thì họ sẽ tồn tại lâu hơn ông.[231][212][ghi chú 41]

Trong sự sắp xếp này, Cleopatra đã giành được những vùng lãnh thổ quan trọng trước kia của nhà Ptolemaios ở khu vực Cận Đông, bao gồm gần như toàn bộ Phoenicia (Liban) trừ Tyre và Sidon, mà vẫn còn nằm trong tay của người La Mã.[232][212][228] Bà còn nhận được Ptolemais Akko (ngày nay là Acre, Israel), một thành phố được Ptolemaios II thành lập.[232] Nhờ vào mối quan hệ về huyết thống với nhà Seleukos của mình, bà đã được ban cho vùng đất Koile Syria dọc theo thượng nguồn sông Orontes.[233][228]Bà thậm chí còn được ban cho vùng đất nằm xung quanh Jericho ở Palestine, nhưng bà đã cho Herod thuê lại vùng lãnh thổ này.[234][224] Do sự mất uy tín của vị vua Nabataea Malichus I (một người anh em họ của Herod), Cleopatra còn được nhận một phần của vương quốc Nabataea nằm xung quanh Vịnh Aqaba trên bờ Biển Đỏ, bao gồm Ailana (ngày nay là Aqaba, Jordan).[235][224] Về phía Tây, Cleopatra nhận được Cyrene nằm dọc theo bờ biển Libya, cũng như Itanos và Olous ở Crete.[236][228] Mặc dù chúng vẫn được quản lý bởi những quan chức người La Mã, tuy nhiên những vùng lãnh thổ này đã làm giàu thêm cho Ai Cập của bà và khiến cho bà tuyên bố mở đầu một kỷ nguyên mới bằng đồng tiền xu niên đại kép của mình vào năm 36 TCN.[237][238]

Đồng aurei của La Mã có khắc chân dung của Marcus Antonius (trái) và Octavianus (phải), phát hành vào năm 41 TCN để kỷ niệm sự thành lập của Chế độ Tam hùng lần thứ Hai bởi Octavianus, Antonius và Marcus Lepidus vào năm 43 TCN

Ý định mở rộng lãnh thổ của nhà Ptolemaios bằng việc nhượng lại các vùng lãnh thổ trực tiếp nằm dưới sự kiểm soát của người La Mã của Antonius đã bị đối thủ Octavianus khai thác, Octavianus tạo nên làn sống ở Roma chống lại việc trao quyền cho một Nữ hoàng ngoại quốc mà khiến cho nền cộng hòa phải chịu phí tốn.[239] Octavianus còn nuôi dưỡng câu chuyện rằng Antonius đã bỏ bê người vợ La Mã đạo đức của ông là Octavia và đã ban cho cả chị lẫn vợ của mình là Livia đặc ân sacrosanctus (en) đặc biệt.[ghi chú 42][239] Cornelia Africana, con gái của Scipio Africanus, là người phụ nữ La Mã đang còn sống đầu tiên được đúc tượng dành riêng cho mình.[237] Điều này đã được tiếp nối bởi Octavia và Livia, những bức tượng của họ nhiều khả năng đã được dựng trong Chợ Caesar để ganh đua với bức tượng của Cleopatra đã Caesar dựng lên khi còn sống.[237]

Năm 36 TCN, Cleopatra đã đi cùng Antonius tới sông Euphrates trong chuyến hành trình nhằm xâm lược đế quốc Parthia.[240] Bà sau đó đã quay trở về Ai Cập, có lẽ do tình trạng mang thai của bà.[241] Vào mùa hè năm 36 TCN, bà đã hạ sinh Ptolemaios Philadelphos, người con trai thứ hai của bà với Antonius.[241][228]

Chiến dịch Parthia của Antonius vào năm 36 TCN đã trở thành một thất bại hoàn toàn khi ông gặp phải nhiều yếu tố bất lợi, bao gồm sự phản bội của Artavasdes II xứ Armenia, người đã đào ngũ sang phía Parthia.[242][212][243] Sau khi mất khoảng 30.000 người, nhiều hơn cả Crassus tại Carrhae (một sự sỉ nhục mà ông hy vọng trả thù), Antonius cuối cùng đã đến được Leukokome gần Berytus (ngày nay là Beirut, Lebanon) vào tháng 12, ông đã chìm đắm trong rượu trước khi Cleopatra đến nơi để chu cấp tiền bạc và y phục cho đạo quân tơi tả của ông.[242][244] Antonius vì muốn tránh khỏi những cạm bẫy chính trị khi quay trở về Roma nên đã cùng Cleopatra quay trở lại Alexandria để thăm người con trai mới sinh của hai người.[242]

Lễ ban tặng của Alexandria

Một đồng denarius đúc vào năm 32 TCN; trên mặt phải là một bức tượng bán thân đội vương miện của Cleopatra, cùng với dòng chữ Latin "CLEOPATRA[E REGINAE REGVM]FILIORVM REGVM" và trên mặt trái là bức tượng bán thân của Marcus Antonius cùng với dòng chữ đọc là ANTONI ARMENIA DEVICTA.[245][246]

Khi Antonius chuẩn bị cho một cuộc viễn chinh Parthia khác vào năm 35 TCN, lần này là nhắm vào đồng minh Armenia của họ, Octavia đã đi đến Athens cùng với 2.000 quân mà được cho là để trợ giúp Antonius, nhưng dường như điều này là nằm trong một âm mưu được Octavianus nghĩ ra để sỉ nhục Antonius vì những thất bại của ông.[247][248][ghi chú 43] Antonius đã nhận số binh sĩ này nhưng lại nói với Octavia rằng bà không được đi về phía đông của Athens trong khi ông và Cleopatra cùng nhau đi đến Antiochia. Tuy nhiên, hai người đột nhiên từ hủy bỏ ý định đông chinh để để quay về Alexandria.[247][248] Khi Octavia quay trở về Roma, dù Octavianus đã miêu tả chị gái mình như là một nạn nhân bị Antonius đối xử bất công nhưng bà vẫn từ chối rời gia đình của Antonius.[249][212] Sự tự tin của Octavianus ngày càng tăng lên vì ông đã loại bỏ được những đối thủ của mình ở phía Tây, bao gồm Sextus Pompeius và thậm chí là Lepidus, thành viên thứ ba của chế độ tam hùng, ông này đã bị giam lỏng tại nhà sau khi nổi dậy chống lại Octavianus ở Sicilia.[249][212][244]

Quintus Dellius đã được cử làm sứ giả của Antonius tới chỗ vua Artavasdes II của Armenia vào năm 34 TCN để thương lượng một liên minh hôn nhân tiềm năng mà sẽ gả người con gái của đức vua Armenia cho người con trai của Antonius và Cleopatra là Alexandros Helios.[250][251] Khi điều này bị từ chối, Antonius đã tiến quân tới Armenia, đánh bại lực lượng của họ và bắt giữ đức vua cùng với gia đình hoàng gia của Armenia.[250][252] Antonius sau đó đã tổ chức một cuộc diễu binh quân sự ở Alexandria mà mô phỏng theo một cuộc diễu binh mừng chiến thắng của La Mã, ông đã ăn mặc như là thần Dionysos khi tiến vào thành phố trên một cỗ chiến xa và đưa những tù binh hoàng gia yết kiến Cleopatra, bà lúc này đang ngồi trên một ngai vàng phía trên một bục bằng bạc.[250][253]Tin tức về sự kiện này đã bị chỉ trích nặng nề ở Roma khi mà các nghi lễ và nghi thức truyền thống của người La Mã thay vào đó lại được thưởng thức bởi một Nữ hoàng Ai Cập.[250]

Một văn kiện giấy cói có niên đại vào tháng 2 năm 33 TCN, cho phép vị tướng Publius Canidius Crassus được miễn thuế ở Ai Cập và có chứa chữ ký của Cleopatra VII bằng tay trái, cùng với mệnh lệnh của bà "thực thi nó" tiếng Hy Lạp: γινέσθωι, chuyển tự ginesthō[254][255]

Trong một sự kiện tổ chức tại gymnasium ngay sau lễ diễu binh mừng chiến thắng, mà được biết đến như là Lễ ban tặng Alexandria, Cleopatra đã mặc lễ phục như là Isis và tuyên bố rằng bà là Nữ hoàng của các vị Vua cùng với người con trai Caesarion của bà là Vua của các vị Vua, trong khi Alexandros Helios được tuyên bố là vua của Armenia, Media và Parthia, còn người con trai hai tuổi Ptolemaios Philadelphos được tuyên bố là Vua của Syria và Cilicia.[256][257][258] Cleopatra Selene được ban cho Crete và Cyrene.[259][260] Antonius và Cleopatra cũng có thể đã làm đám cưới trong buổi lễ này.[259][258][ghi chú 44] Antonius đã gửi một thông báo tới Roma yêu cầu phê chuẩn những yêu sách về lãnh thổ trên. Octavianus đã muốn công khai nó cho mục đích tuyên truyền, nhưng hai viên chấp chính quan vốn đều là những người ủng hộ Antonius, đã ngăn không cho nó được phơi bày trước công chúng.[261][260]

Vào cuối năm 34 TCN, tiếp sau Lễ ban tặng Alexandria, Antonius và Octavianus đã tiến hành một cuộc chiến tranh tuyên truyền sôi nổi mà sẽ kéo dài suốt nhiều năm.[262][260][168][ghi chú 45] Antonius đã tuyên bố rằng đối thủ của ông đã loại bỏ Lepidus một cách bất hợp pháp khỏi chế độ tam hùng của họ và ngăn cản không cho ông tuyển mộ quân đội ở Ý, trong khi đó Octavianus buộc tội Antonius giam giữ bất hợp pháp vị vua của Armenia, cưới Cleopatra bất chấp việc vẫn đang còn kết hôn với chị mình là Octavia và tuyên bố một cách vô lý rằng Caesarion là người thừa kế của Caesar thay vì Octavianus.[262][260]Những lời buộc tội và tin đồn nhảm cùng với cuộc chiến tranh tuyên truyền đã định hình nên những cảm nhận phổ biến về Cleopatra khởi đầu từ toàn bộ các tác phẩm văn chương thời đại Augustus cho tới các phương tiện truyền thông đại chúng khác nhau ở thời hiện đại.[263][264] Cleopatra được đồn là đã tẩy não Marcus Antonius bằng sự mê hoặc và ma thuật và nguy hiểm như là Helen của Troy trong việc phá hủy nền văn minh.[265] Tác phẩm Satires của Horace còn lưu giữ một bài tường thuật rằng Cleopatra đã từng hòa tan một viên ngọc trai đáng giá 2.5 triệu drachma trong giấm chỉ để giành chiến thắng một cuộc đánh cuộc trong bữa tiệc tối.[266] Lời buộc tội rằng Antonius đã đánh cắp những cuốn sách từ Thư viện Pergamon để bổ sung cho thư viện Alexandria sau này hóa ra chỉ là một sự thêu dệt được thú nhận bởi Gaius Calvisius Sabinus.[267]

Một văn kiện giấy cói có niên đại vào tháng 2 năm 33 TCN chứa đựng chữ ký viết tay của Cleopatra VII.[254][255] Nó liên quan đến việc miến thuế cho Publius Canidius Crassus (hoặc Quintus Caecillius), một cựu chấp chính quan La Mã và là người bạn thân tình của Antonius và cũng là người sẽ chỉ huy lực lượng trên bộ của Antonius ở Actium.[ghi chú 46][268][255]Một chữ viết quanh chữ cái được viết bằng tay trái tại phần dưới cùng của cuộn giấy cói đọc là "thực thi nó" (tiếng Hy Lạp: γινέσθωι, chuyển tự ginesthō), rõ ràng là chữ ký của Nữ vương, vì nó là thông lệ của nhà Ptolemaios để phê chuẩn các văn kiện nhằm chống sự giả mạo.[268][255]

Xung đột với Octavianus và trận Actium

Một bức tượng được phục chế của Augustus khi còn là một Octavianus trẻ tuổi, niên đại k. năm 30 TCN

Trong một bài diễn văn trước Viện nguyên lão La Mã trong ngày đầu tiên giữ chức vụ chức chính quan vào ngày 1 tháng 1 năm 33 TCN, Octavianus đã buộc tội Antonius cố gắng phá vỡ nền tự do của người La Mã và sự toàn vẹn lãnh thổ khi là một nô lệ cho vị Nữ vương phương Đông của ông.[269] Trước khi quyền lực tuyệt đối chung của Antonius và Octavianus hết hiệu lực vào ngày 31 tháng 12 năm 33 TCN, Antonius đã tuyên bố Caesarion là người thừa kế đích thực của Julius Caesar trong một nỗ lực để nhằm làm suy yếu dần dần Octavianus.[269] Vào ngày 1 tháng 1 năm 32 TCN, những người trung thành với Antonius là Gaius Sosius và Gnaeus Domitius Ahenobarbus đã được bầu làm chấp chính quan.[268] Vào ngày 1 tháng 2 năm 32 TCN, Sosius đã đọc một bài diễn văn gay gắt chỉ trích Octavianus và đề xuất những đạo luật chống lại ông, người lúc này là một công dân bình thường chứ không hề nắm giữ chức vụ công nào.[268][270] Trong phiên họp tiếp theo của viện nguyên lão, Octavianus đã tiến vào toà nhà của Viện nguyên lão cùng với các cận vệ được vũ trang và tập trung chống lại các chấp chính quan bằng những sự buộc tội của riêng ông.[268][271]Bị đe dọa bởi hành động này, vào ngày tiếp theo cả hai chấp chính quan và hơn hai trăm nguyên lão vẫn còn ủng hộ cho Antonius đã chạy trốn khỏi Roma và gia nhập phe của Antonius.[268][271][272]

Antonius và Cleopatra đã cùng nhau đi đến Ephesus vào năm 32 TCN, tại đó bà đã cung cấp cho ông 200 trong tổng số 800 tàu hải quân mà ông có thể có được.[268] Domitius Ahenobarbus, cảnh giác với sự tuyên truyền của Octavianus vốn đã ăn sâu vào công chúng, cố gắng thuyết phục Antonius không cho Cleopatra tham gia vào chiến dịch chống lại Octavianus.[273][274] Publius Canidius Crassus đã phản biện rằng Cleopatra đang tài trợ cho cuộc chiến này và là một vị quân vương có thẩm quyền.[273][274] Cleopatra đã từ chối lời thỉnh cầu của Antonius rằng bà nên trở về Ai Cập và cho rằng bằng cách ngăn chặn Octavianus ở Hy Lạp, bà có thể bảo vệ Ai Cập dễ dàng hơn.[273][274] Sự khẳng định của Cleopatra rằng bà tham gia vào trận chiến ở Hy Lạp đã dẫn đến sự đào ngũ của những người La Mã nổi tiếng như là Domitius Ahenobarbus và Lucius Munatius Plancus.[273][271]

Vào mùa xuân năm 32 TCN, Antonius và Cleopatra đã đi đến Athens, tại đó bà thuyết phục Antonius gửi cho Octavia một lời tuyên bố ly hôn chính thức.[273][271][258] Nhân cơ hội này, Munatius Plancus khuyên Octavianus rằng ông nên tịch thu di chúc của Antonius, vốn được nắm giữ bởi các Trinh nữ của Vestal.[273][271][260] Mặc dù là một sự vi phạm các quyền thiêng liêng và hợp pháp, Octavianus đã đoạt được văn kiện trên từ ngôi đền thờ Vesta bằng vũ lực và nó sẽ là một công cụ hữu ích trong cuộc chiến tranh tuyên truyền chống lại Antonius và Cleopatra.[273][260] Octavianus đã nêu bật một số phần của bản di chúc trên, như Caesarion là người thừa kế được chỉ định của Caesar, rằng Lễ ban tặng của Alexandria là hợp pháp, rằng Antonius nên được chôn cất bên cạnh Cleopatra ở Ai Cập thay vì ở Roma và rằng Alexandria sẽ trở thành kinh đô mới của cộng hòa La Mã.[275][271][260] Để bày tỏ sự trung thành với Roma, Octavianus đã quyết định bắt đầu việc xây dựng lăng mộ của bản thân mình tại Campus Martius.[271] Địa vị pháp lý của Octavianus cũng đã được cải thiện bằng việc được bầu làm chấp chính quan vào năm 31 TCN.[271] Với việc di chúc của Antonius được công khai, Octavianus đã có được cái cớ của mình và Roma tuyên bố chiến tranh với Cleopatra,[275][276][277] chứ không phải với Antonius.[ghi chú 47] Lý lẽ hợp pháp cho cuộc chiến tranh này ít dựa vào việc giành được những vùng lãnh thổ của Cleopatra, cùng với việc những vùng lãnh thổ cũ của La Mã được cai trị bởi con cái của bà với Antonius và dựa nhiều vào cơ sở lập luận rằng bà đang cung cấp sự hỗ trợ về quân sự cho một công dân bình thường ngay lúc này vì quyền lực tam hùng của Antonius đã hết hạn.[278]

Antonius và Cleopatra đã có một hạm đội lớn hơn Octavianus, nhưng các thủy thủ của Antonius và hải quân của Cleopatra đã không được huấn luyện tốt toàn bộ, khá nhiều trong số họ có lẽ đến từ các thuyền buôn, trong khi Octavianus đã có một lực lượng thiện chiến.[279][274] Antonius muốn vượt qua biển Adriatic và phong tỏa Octavianus tại Tarentum hoặc Brundisium,[280] thế nhưng Cleopatra, vốn quan tâm chủ yếu đến việc bảo vệ Ai Cập, đã gạt bỏ kết hoạch tấn công trực tiếp Ý.[281][274] Antonius và Cleopatra đã thiết lập tổng hành dinh trú đông của họ tại Patrai ở Hy Lạp và vào mùa xuân năm 31 TCN họ đã duy chuyển tới Actium dọc theo phía Nam Vịnh Ambracia.[281][280]

Cleopatra và Antonius đã có được sự ủng hộ từ nhiều vị vua đồng minh khác nhau, về phần Herod thì do vốn đã có sẵn mâu thuẫn với Cleopatra lại thêm ở Judea vừa mới xảy ra một trận động đất nên ông viện cớ để vắng mặt trong chiến dịch này.[282] Cleopatra và Antonius cũng đánh mất sự ủng hộ từ Malichus I của Nabataea, mà sẽ chứng minh là có vai trò chiến lược quan trọng.[283] Hai người đã để thua một vài cuộc giao tranh nhỏ trước Octavianus ở xung quanh Actium trong mùa hè năm 31 TCN, trong khi nhiều người, bao gồm cả người chiến hữu lâu năm của Antonius là Quintus Dellius, liên tiếp đào ngũ sang phe Octavianus.[283] Các vị vua đồng minh, bắt đầu bằng Amyntas của Galatia và Deiotaros của Paphlagonia, cũng bắt đầu đổi phe theo Octavianus.[283] Trong khi một số tướng lĩnh trong doanh trại của Antonius đề xuất việc từ bỏ hẳn hải chiến để rút quân lên bờ thì Cleopatra lại ra sức cổ súy cho một trận hải chiến nhằm giữ hạm đội của Octavianus tránh xa khỏi Ai Cập.[284]

Vào ngày 2 tháng 9 năm 31 TCN, hạm đội của Octavianus dưới sự chỉ huy của Marcus Vipsanius Agrippa, đã chạm trán với lực lượng của Antonius và Cleopatra tại trận Actium.[284][280][276] Cleopatra, trên chiếc soái hạm Antonias của mình, chỉ huy 60 tàu tại cửa vịnh Ambracia, nằm ở hậu phương của hạm đội, đây có thể là một đề nghị từ các sĩ quan của Antonius để ngăn cho bà không tham gia vào trận chiến.[284] Antonius đã ra lệnh rằng các con thuyền của họ nên nhổ neo trên boong để có nhiều cơ hội hơn trong việc truy đuổi hoặc chạy trốn khỏi kẻ thù, Cleopatra, vốn luôn quan tâm đến việc bảo vệ Ai Cập, đã sử dụng điều này để nhanh chóng di chuyển xuyên qua những khu vực chiến đấu ác liệt trong một cuộc rút lui chiến thuật tới Peloponnese.[285][286][287] Antonius đã đuổi theo và lên con tàu của bà, vốn được nhận biết nhờ vào những cánh buồm tím đặc trưng của nó, khi mà cả hai người đã rời bỏ trận chiến và tiến về Tainaron.[285] Antonius được cho là đã tránh mặt Cleopatra trong chuyến hành trình kéo dài ba ngày, cho tới khi những người hầu của bà đang đợi ở Tainaron nài nỉ ông nói chuyện với bà.[288]Trận Actium đã diễn ra ác liệt mà không có Cleopatra lẫn Antonius cho tới tận sáng ngày 3 tháng 9, tiếp sau đó là sự đào ngũ hàng loạt của các sĩ quan, binh sĩ và những vị vua đồng minh về phe của Octavianus.[288][286][289]

Sụp đổ và qua đời

Bức tranh La Mã từ ngôi nhà của Giuseppe II, Pompeii, đầu thế kỷ thứ 1, nhiều khả năng là miêu tả Cleopatra VII, đội vương miện hoàng gia của bà, đang dùng thuốc độc để tự sát, trong khi người con trai Caesarion của bà, cũng đội một vương miện hoàng gia, đứng phía sau bà[290]

Trong khi Octavianus chiếm đóng Athens, Antonius và Cleopatra đã cập bến tại Paraitonion ở Ai Cập.[288][291] Hai người sau đó đã đi theo hai hướng khác nhau, Antonius tới Cyrene để tuyển mộ thêm nhiều binh sĩ và Cleopatra cập cảng ở Alexandria trong một nỗ lực nhằm giả vờ rằng bà đã giành được chiến thắng ở Hy Lạp.[288] Chúng ta cũng không chắc chắn liệu rằng bà thực sự đã hành quyết Artavasdes II của Armenia vào thời điểm này hay không và gửi thủ cấp của vua Armenia tới cho Artavasdes I, vua của Media Atropatene, đối thủ của ông này, trong một nỗ lực để thiết lập liên minh với vị vua này.[292][293]

Lucius Pinarius, viên thống đốc của Cyrene do Marcus Antonius bổ nhiệm, nhận được tin báo rằng Octavianus đã giành được thắng lợi trong trận Actium trước khi những sứ giả của Antonius đến.[292] Pinarius đã hành quyết những sứ giả này và đào ngũ về phe của Octavianus, đồng thời giao nộp cho Octavianus 4 quân đoàn dưới sự chỉ huy của mình, đây là lực lượng mà Antonius khao khát muốn có được.[292] Antonius suýt chút nữa đã tự sát sau khi nghe được tin về điều này nhưng các sĩ quan tham mưu của ông đã kịp ngăn cản.[292]Ở Alexandria ông đã xây dựng một ngôi nhà tranh ẩn dật trên hòn đảo Pharos mà ông gọi giễu cợt là Timoneion, theo tên nhà triết học Timon của Athens, vốn nổi tiếng nhờ sự nhạo báng và tính ghét người của mình.[292] Herod Vĩ Đại, người đã đích thân khuyên Antonius sau trận Actium rằng ông nên phản bội Cleopatra, đã đi tới Rhodes để gặp Octavianus và từ bỏ vương quyền của mỉnh vì lòng trung thành với Antonius.[294] Octavianus bị ấn tượng bởi bài diễn văn và thấy được sự trung thành của Herod, vì thế đã cho phép ông ta giữ nguyên tước vị của mình ở Judea, cô lập Antonius và Cleopatra hơn nữa.[294]

Cleopatra có lẽ đã bắt đầu xem Antonius như là một gánh nặng vào cuối mùa hè năm 31 TCN, khi mà bà chuẩn bị trao lại Ai Cập cho người con trai Caesarion của bà.[295] Cleopatra đã lên kế hoạch để nhường ngôi lại cho con, còn mình thì đưa hạm đội từ Địa Trung Hải vào Biển Đỏ và sau đó căng buồm tới một bến cảng ngoại quốc, có lẽ ở Ấn Độ, tại đó bà có thể dành thời gian để hồi phục.[295][293] Tuy nhiên, những kế hoạch trên cuối cùng đã bị từ bỏ khi Malichus I của Nabataea, được sự thông báo từ viên tổng đốc Syria của Octavianus là Quintus Didius, đã thiêu trụi hạm đội của Cleopatra để trả thù cho những tổn thất của mình trong một cuộc chiến tranh với Herod mà chủ yếu là do Cleopatra châm ngòi.[295][293] Cleopatra đã không còn lựa chọn nào khác ngoài việc ở lại Ai Cập và đàm phán với Octavianus.[295] Người ta đã thuật lại rằng tại thời điểm này Cleopatra đã bắt đầu việc thử nghiệm nồng độ của nhiều loại độc tố khác nhau trên các tù nhân hoặc thậm chí là những người hầu của chính bà, mặc dù nhiều khả năng đây là sự tuyên truyền của những người ủng hộ Octavianus sau này.[296]

Cái chết của Cleopatra được vẽ bởi Guido Cagnacci, năm 1658

Cleopatra đã cho phép Caesarion đứng vào hàng ngũ ephebi, mà cùng với những bức phù điêu trên một tấm bia đá đến từ Koptos có niên đại là vào ngày 21 tháng 9 năm 31 TCN, cho thấy rằng Cleopatra lúc này đang chuẩn bị cho người con trai của bà trở thành vị vua duy nhất của Ai Cập.[297] Để bày tỏ sự đoàn kết, Antonius cũng đã cho phép Marcus Antonius Antyllus, người con trai của ông với Fulvia, đứng vào hàng ngũ ephebi tại cùng thời điểm này.[295] Những bức thư tín và các sứ giả riêng rẽ từ Antonius và Cleopatra sau đó đã được gửi đến chỗ Octavianus, lúc này vẫn còn đóng quân ở Rhodes, mặc dù vậy Octavianus dường như chỉ trả lời Cleopatra.[296] Cleopatra đã thỉnh cầu rằng con cái của bà nên được thừa kế Ai Cập và rằng Antonius nên được phép sống lưu vong ở Ai Cập. Bà đã ngay lập tức gửi tặng Octavianus những món quà xa xỉ và cam kết sẽ biếu nhiều tiền bạc trong tương lại.[296][293] Octavianus đã cử nhà ngoại giao Thyrsos tới chỗ Cleopatra sau khi bà đe dọa tự thiêu bản thân cùng với một lượng lớn châu báu của mình trong một ngôi mộ đang được xây dựng.[298] Thyrsos đã khuyên bà nên giết Antonius để được tha mạng, nhưng khi Antonius nghi ngờ về ý định xấu xa này, ông đã quất roi đánh vị sứ giả và tống cổ ông ta về chỗ Octavianus mà không đưa ra bất kỳ thỏa thuận nào.[299]

Cái chết của Cleopatra, tranh của Jean-Baptiste Regnault, 1796–1797

Sau các cuộc đàm phán kéo dài mà cuối cùng không đi đến kết quả, Octavianus bắt đầu lên đường xâm chiếm Ai Cập vào mùa xuân năm 30 TCN,[300] dừng chân tại Ptolemais ở Phoenicia và nhận được đồ tiếp tế mới cho đạo quân của mình từ người đồng minh mới Herod.[301] Octavianus đã di chuyển về phía nam và nhanh chóng chiếm được Pelousion, trong khi Cornelius Gallus, hành quân về phía đông từ Cyrene, đã đánh bại lực lượng của Antonius gần Paraitonion.[302][303] Octavianus đã tiến vào Alexandria một cách nhanh chóng, thế nhưng Antonius đã quay trở về và giành được một thắng lợi nhỏ trước đội quân mệt mỏi của Octavianus bên ngoài trường đua xe ngựa của thành phố.[302][303]Tuy nhiên, vào ngày 1 tháng 8 năm 30 TCN, hạm đội và tiếp theo là lực lượng kỵ binh của Antonius đã đầu hàng Octavianus.[302][286][304] Cleopatra đã ẩn mình trong lăng mộ của bà cùng với những người hầu thân cận của mình, bà gửi một thông điệp tới cho Antonius rằng bà đã tự sát.[302][305][306] Tuyệt vọng, Antonius đã đáp lại điều này bằng cách tự đâm vào bụng và qua đời ở tuổi 53.[302][286][293]Theo Plutarch, ông vẫn còn đang hấp hối khi được mang tới chỗ Cleopatra ở tại lăng mộ của bà, ông đã nói với bà rằng ông đã chọn chết một cách danh dự và bà có thể tin tưởng người chiến hữu của Octavianus là Gaius Proculeius hơn bất cứ ai trong số những người tùy tùng của ông.[302][307][308] Tuy nhiên, chính Proculeius lại là người đã xâm nhập vào lăng mộ của bà bằng cách sử dụng một cái thang và ngăn cản Nữ vương, không cho bà có thể tự thiêu bản thân cùng với kho báu của mình.[309][310] Cleopatra sau đó đã được cho phép ướp xác và chôn cất Antonius bên trong lăng mộ của bà trước khi bà được hộ tống tới cung điện.[309][293]

Cái chết của Cleopatra được vẽ bởi Reginald Arthur, 1892

Octavianus đã tiến vào Alexandria, chiếm đóng cung điện và bắt giữ ba người con út của Cleopatra.[309][311]Theo Livius, khi bà gặp Octavianus, bà đã thẳng thừng nói rằng: "Ta sẽ không để bị áp giải trong một cuộc diễu binh chiến thắng" (tiếng Hy Lạp cổ: οὑ θριαμβεύσομαι, chuyển tự ou thriambéusomai), một sự ghi chép hiếm có về lời tuyên bố chính xác của bà.[312][313] Octavianus đã hứa sẽ giữ cho bà còn sống nhưng lại không đưa ra lời giải thích nào về các kế hoạch tương lai của ông cho vương quốc của bà.[314] Khi một người do thám thông báo cho bà biết rằng Octavianus đã lên kế hoạch để đưa bà cùng các con của mình tới Roma trong ba ngày, bà đã chuẩn bị tự sát, bởi vì bà không muốn bị dắt diễu hành trong một cuộc diễu binh mừng chiến thắng của La Mã giống như người em gái Arsinoe IV của mình.[314][286][293] Chúng ta không rõ liệu rằng Cleopatra đã tự sát ở tuổi 39 trong cung điện hay là trong lăng mộ của bà vào tháng 8 năm 30 TCN.[315][316][ghi chú 2] Người ta nói rằng bà đã được hộ tống bởi những người hầu của mình là Eiras và Charmion, họ cũng đã tự sát.[314][317] Octavianus được cho là đã nổi giận vì điều này nhưng đã chôn cất bà theo tập tục hoàng gia bên cạnh Antonius trong ngôi mộ của bà.[314][318][319]Thầy thuốc của Cleopatra, Olympos đã không giải thích về nguyên nhân cái chết của bà, mặc dù niềm tin phổ biến cho rằng bà đã cho phép một con rắn mào, hoặc hổ mang Ai Cập, cắn và đầu độc bà.[320][321][293] Plutarch thuật lại câu chuyện này, nhưng sau đó đưa ra giả thuyết về một công cụ (knestis) đã được sử dụng để đưa thuốc độc vào bằng cách cào xước, trong khi Cassius Dio nói rằng bà đã tiêm thuốc độc bằng một cái kim (belone) và Strabo đã phán đoán về một loại thuốc mỡ nào đó.[322][321][323][ghi chú 48] Không có con rắn độc nào được tìm thấy cùng với thi thể của bà, nhưng bà đã có những vết chích nhỏ li ti trên cánh tay của mình mà có thể gây ra bởi một cái kim.[320][323][319]

Cleopatra đã quyết định gửi Caesarion tới Thượng Ai Cập trong những thời khắc cuối cùng của mình, có lẽ cùng với các kế hoạch để chạy trốn tới Nubia, Ethiopia hoặc Ấn Độ.[324][325][303] Caesarion, lúc này là Ptolemaios XV, đã quay trở về Alexandria với hy vọng Octavianus sẽ cho phép mình làm vua nhưng chỉ tại vị được có 18 ngày thì bị Octavianus hạ lệnh hành quyết vào ngày 29 tháng 8 năm 30 TCN.[326][327][328][ghi chú 4] Octavianus đã bị thuyết phục bởi lời khuyên từ triết gia Arius Didymus rằng thế giới này chỉ có chỗ dành cho một Caesar.[329][ghi chú 49] Cùng với sự sụp đổ của vương quốc Ptolemaios, Ai Cập đã trở thành một tỉnh La Mã,[330][286][331][ghi chú 50] đánh dấu sự kết thúc của thời kỳ Hy Lạp hóa.[332][333][ghi chú 5] Vào tháng 1 năm 27 TCN, Octavianus đã được ban cho tước hiệu Augustus và nắm giữ được các quyền hạn về hiến pháp khiến cho ông trở thành vị hoàng đế La Mã đầu tiên, mở đầu cho thời kỳ Nguyên thủ của đế quốc La Mã.[334]